Τρίτη 3 Ιουνίου 2014

ένα περισκόπιο για να διαβάζουμε τον κόσμο


Δε σας λείψαν τα μαθήματα; ( Εντάξει, δεν είναι ανάγκη να απαντήσετε!)
Αμετανόητος, λέω να κάνουμε ένα ακόμα. Ας δούμε σήμερα πώς ένας συγγραφέας λογοτεχνίας μάς προσφέρει ένα περισκόπιο για να «διαβάζουμε» τον κόσμο και ταυτόχρονα τις οδηγίες για τη χρήση του. Κι ας το δούμε μέσα από ένα παράδειγμα του Μίλαν Κούντερα, του φοβερού Τσέχου συγγραφέα που αυτές τις μέρες μετά από καιρό μάλιστα θα κυκλοφορήσει και νέο βιβλίο.

Ξεκινώντας τη Βραδύτητα του Κούντερα ερχόμαστε αμέσως σ’ επαφή με τη δύναμη ενός κειμένου μ’ έντονα σημειολογικά και ψυχογραφικά στοιχεία. Στην πρώτη κιόλας σελίδα έχουμε μια εικόνα. Μια απλή, καθημερινή εικόνα  που προκαλεί ένα μάλλον απλό προβληματισμό στην ηρωίδα. Ο προβληματισμός αυτός, με όλη την απλότητά του λειτουργεί σαν το πρώτο σκαλοπάτι, για να προχωρήσουμε τη σκέψη μας πιασμένοι από το χέρι του συγγραφέα. 


            «Μας ήρθε ξαφνικά η διάθεση να περάσουμε από νωρίς τη νύχτα σ’ ένα πύργο. Πολλοί πύργοι στη Γαλλία έχουν γίνει ξενοδοχεία: ένα τετράγωνο όλο πράσινο, χαμένο σε μια έκταση όλο ασκήμια χωρίς πράσινο· ένα κομματάκι από αλέες, δέντρα και πουλιά στη μέση ενός απέραντου δικτύου από δρόμους. Οδηγώ και, στο καθρεφτάκι, προσέχω πίσω μου ένα αυτοκίνητο. Ο οδηγός περιμένει την ευκαιρία να με προσπεράσει· παραμονεύει αυτή τη στιγμή όπως το αρπαχτικό παραμονεύει ένα σπουργίτι.
            Η Βέρα, η γυναίκα μου, μου λέει: «Κάθε πενήντα λεπτά πεθαίνει κι ένας άνθρωπος στους δρόμους της Γαλλίας. Για κοίτα όλους αυτούς τους τρελούς που τρέχουν γύρω μας. Είναι οι ίδιοι που γίνονται υπερβολικά συνετοί όταν κακοποιείται κάποια γριά μπροστά στα μάτια τους στο δρόμο. Τι συμβαίνει και δεν φοβούνται όταν βρίσκονται στο τιμόνι;»                                                                                                                                     (σελ.7)
                                                                                                                                    
Δοκίμιο και λογοτεχνία συγχέονται (γλυκά…) πλέον, όταν ο αφηγητής θα αποπειραθεί να δώσει μιαν απάντηση στο ερώτημα της γυναίκας του, που τώρα μπορεί να είναι και δικό μας. Ο αφηγητής – οδηγός «διαβάζει» την εικόνα με τα μάτια της σκέψης του, αποπειράται να αναλύσει, να ερμηνεύσει ένα απλό ερώτημα που του προσφέρει η πραγματικότητα που βιώνει. Τι συμβαίνει, λοιπόν, γι’ αυτόν; «Δεν φοβούνται όταν βρίσκονται στο τιμόνι;»

«Τι να απαντήσεις; Μάλλον το εξής: ο άνθρωπος που σκύβει πάνω στη μοτοσικλέτα του δεν μπορεί να συγκεντρωθεί παρά μόνο στην παρούσα στιγμή της πτήσης του· γαντζώνεται πάνω σ’ ένα κλάσμα του χρόνου αποκομμένο και από το παρελθόν και από το μέλλον· αποσπάται από τη συνέχεια του χρόνου· είναι εκτός χρόνου· μ’ άλλα λόγια, βρίσκεται σε κατάσταση έκστασης· σ’ αυτή την κατάσταση, δεν ξέρει τίποτα για την ηλικία του, δεν ξέρει τίποτα για τη γυναίκα του, τίποτα για τα παιδιά του, τίποτα για τις σκοτούρες του, και ως εκ τούτου δεν φοβάται, διότι η πηγή του φόβου βρίσκεται στο μέλλον, και όποιος απελευθερώνεται από το μέλλον δεν έχει να φοβηθεί τίποτα.
Η ταχύτητα είναι μορφή έκστασης που την έκανε δώρο στον άνθρωπο η τεχνολογική επανάσταση. Σε αντίθεση με τον μοτοσικλετιστή, ο δρομέας είναι πάντοτε παρών στο σώμα του, αφού είναι αναγκασμένος να σκέφτεται ασταμάτητα τις φουσκάλες του, το λαχάνιασμά του· όταν τρέχει, αισθάνεται το βάρος του, την ηλικία του, έχοντας όσο ποτέ άλλοτε συνείδηση του εαυτού του και του χρόνου της ζωής του. Όλα αλλάζουν όταν ο άνθρωπος εκχωρεί την ικανότητά του για ταχύτητα σε μια μηχανή: από εκείνη τη στιγμή το σώμα του βρίσκεται εκτός παιχνιδιού και παραδίδεται σε μια ταχύτητα που είναι ασώματη, άυλη, ταχύτητα αμιγής, ταχύτητα καθαυτήν, ταχύτητα έκσταση.»             (σελ.8-9)
                                                                                                                 
Βέβαια, η ανάλυση του αφηγητή επιλέγει μιαν οδό που οδηγεί στην ταχύτητα, στην έννοια της ταχύτητας. Αυτή επέλεξε, γιατί ξέρει πολύ καλά πού θέλει να οδηγήσει το κείμενό του, τη σκέψη του, εσένα. Αυτός, άλλωστε, χτίζει εξαρχής το έργο, αυτός είναι ο δημιουργός που ορίζει τη μορφή, που πλάθει τη μορφή.
Κι αν εμάς η ανάλυσή του δε μας ικανοποιεί, ακόμα καλύτερα! Φαίνεται – αφού διαμορφώσαμε κιόλας δική μας ερμηνεία – πως αρχίζει και μας κολλάει το κουσούρι της ανάγνωσης των εικόνων του κόσμου. Πως αρχίζουμε και οικειοποιούμαστε τον πλούτο του υπεδάφους, πως, δημιουργώντας ρωγμές στην επιφάνεια των πραγμάτων, αγγίζουμε τις πρώτες υδάτινες, καθάριες φλέβες. Θέλω να πω πως ο συγγραφέας πολλές φορές μας προσφέρει ένα περισκόπιο και ταυτόχρονα μια μέθοδο χρήσης του προκαλώντας μας σε μιαν – τουλάχιστον απολαυστική – ανάγνωση του κόσμου.
Τι λέτε; Έτσι είναι; Το έχετε παρατηρήσει σε άλλα σας διαβάσματα;

( Και, μεταξύ μας, καλός ο Κούντερα, ε; Αν σας μπήκε η ιδέα να διαβάσετε κάποιο δικό του, μπορείτε να αρχίσετε με το «Βαλς του αποχαιρετισμού» ή το «Η ζωή είναι αλλού» )


9 σχόλια:

  1. Καλός ο Κούντερα!
    Το συγκεκριμένο απόσπασμα με έβαλε σε σκέψεις. Πράγματι ισχύει το γεγονός ότι η ταχύτητα οδηγεί σε ενός είδους έκσταση και χάρη σε αυτήν δίνεται στον άνθρωπο η δυνατότητα να αποσπαστεί, έστω και προσωρινά, από τις όποιες ανησυχίες του.

    Άλλη μια εξήγηση, όμως, στο γεγονός ότι οι ''συνετοί'' μπροστά στην κακοποίηση είναι ''ατρόμητοι'' όσον αφορά την οδήγηση, είναι ότι η απερίσκεπτη οδήγηση προσφέρει στον ο οδηγό την απόλαυση της στιγμής και έτσι τα όποια αισθήματα φόβου του μειώνονται. Αντίθετα, η άσκηση βίας προς ένα άτομο δεν επηρεάζει τον μάρτυρα ούτε του δίνει άμεσο κίνητρο να παρέμβει εφόσον δεν αφορά τον ίδιο.

    Από την άλλη, όμως, ένας βασικός λόγος που μας ωθεί στην αδράνεια απέναντι σε μία κακοποίηση είναι η πεποίθηση ότι η ανάμειξη μας σε αυτήν μπορεί να προκαλέσει δικό μας τραυματισμό. Πόσοι από εμάς είναι διατεθειμένοι να θέσουν την ζωή τους σε κίνδυνο για να σώσουν την ζωή ενός ξένου;;;

    Επίσης, υπάρχει έμφυτο στον άνθρωπο το ένστικτο της επιβίωσης. Στα πρωτόγονα στάδια της ζωής του, ο άνθρωπος επιβίωσε σκοτώνοντας με ό,τι μέσο διέθετε. Επομένως, πιθανώς μπορεί να εξηγηθεί γιατί, μερικές φορές, η άσκηση βίας του προκαλεί ένα ενδιαφέρον να παρακολουθήσει αντί να σπεύσει για να την σταματήσει (π.χ σε έναν σχολικό καυγά πόσοι από εμάς έχουν παρέμβει για να τον σταματήσουν;;; Οι περισσότεροι τον επιδοκιμάζουν και μαζεύονται για να δουν το ''θέαμα'') Ίσως ακόμα παλεύει, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, μέσα του με αυτά τα ένστικτα.

    (Υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι αλλά θα ...νυχτώσει μέχρι να τους αναλύσω όλους...)

    (Περιμένω τις απόψεις σας πάνω στο θέμα)

    Καληνύχτα!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλημέρα, Φωτεινή.

    Μην ανησυχείς. Ποτέ δε νυχτώνει όταν αναλύεις τη σκέψη σου. Και όχι μόνο λόγω ... ονόματος - τα λες μια χαρά, απλώς.

    Λοιπόν. Ως προς το πρώτο θέμα, αυτό της ταχύτητας και του φόβου, που αναλύεις στις δυο σου πρώτες παραγράφους: Συναρτήσαμε την έκσταση, την "απουσία μέλλοντος", με την απουσία φόβου. ( Μας τα είπα και τόσο ωραία ο Κούντερα που άντε να διαφωνήσουμε..)

    Όπως ωραία παρατηρείς, όμως, στη θέα της βίας, εκεί που δεν υπάρχουν τόσες ειδικές συνθήκες, "παλεύουμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο με τα ένστικτά μας". Και ίσως και μερικοί να μην παλεύουν καν.

    Και μια και το έβαλες έτσι ωραία το θέμα, να παρατηρήσω, απλώς, ότι κάπου εκεί βλέπω και τη λειτουργία της παιδείας και της εκπαίδευσης: στον εφοδιασμό μας για τη συνεχή πάλη με τα ένστικτά μας, κάτι που θα μπορούσαμε να το λέγαμε απαλά "εξανθρωπισμό".

    ΥΓ. Μέσα στα άγχη σας για τις εξετάσεις κρατάτε την όρεξη για συζητήσεις;! (Το θαυμαστικό είναι και το σχόλιό μου:-) )

    Καλημέρες!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Πράγματι η παιδεία, η εκπαίδευση και, γενικότερα, η όποια καλλιέργεια του πνεύματος είναι αυτή που μας βοηθάει να ξεχωρίσουμε από τους πρωτόγονους προγόνους μας.
    Για παράδειγμα, ένα μωρό όταν γεννηθεί δεν έχει διαμορφωμένη προσωπικότητα και δεν είναι ''πολιτισμένο'' (ένα μέρος του παραδείγματος αυτού ακούστηκε σε μία ώρα της φιλοσοφίας και μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση). Επομένως, θα μπορούσε κάλλιστα να αρχίσει να ...τρώει ανθρώπινο κρέας για να επιβιώσει...Εμείς είμαστε που του μαθαίνουμε τι είναι σωστό και τι όχι, τι είναι ηθικό και τι ανήθικο, τι είναι αποδεκτό από την κοινωνία και τι όχι. Η διαπαιδαγώγησή από εμάς το κάνει ''ανθρώπινο''. Ο ψυχισμός του διαπλάθεται στα πρώτα χρόνια της ζωής του και σε αυτό συμβάλλουν όλα τα ερεθίσματα που δέχεται. Εδώ μπαίνει στην μέση και η θρησκεία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να χαλιναγωγήσει τα πλήθη και να τα αποτρέψει από την διάπραξη ''κακών'' ενεργειών. Εξάλλου, ό,τι μας μαθαίνουν από την παιδική μας ηλικία σπάνια το εγκαταλείπουμε μεγαλώνοντας...

    ΥΓ. Η αφιέρωση χρόνου σε μια συζήτηση και σε μια ανάλυση θεμάτων που πραγματικά μας ενδιαφέρουν γίνεται πάντα με ευχαρίστηση!

    Καληνύχτες!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Α, τι ωραία που βάζεις εκείνα τα εισαγωγικά στη λέξη "πολιτισμένο". Μου επιτρέπεις έτσι να υποθέτω πως ο πολιτισμός δεν είναι μονοδιάστατος, δηλαδή, δεν έχει μόνο τη θετική του πλευρά. Θυμήσου του χρόνου, στη Λογοτεχνία Κατεύθυνσης, να δεις απ' αυτή την οπτική γωνία το Όνειρο στο κύμα, του Παπαδιαμάντη. Σηκώνει τεράστια συζήτηση. Και τ γράφω αυτά, γιατί όταν μιλάμε για πολιτισμό το έχουμε περίπου δεδομένο να αναφερόμαστε στη μια του πλευρά ( ή όχι;)

      Τώρα, οι παράγοντες που συμβάλλουν στον ... εκπολιτισμό μας, που λέγαμε: Μαζί με τη θρησκεία πόσες παγιωμένες κοινωνικές αντιλήψεις..Και ταυτόχρονα, πόσες κοινωνικές αντιλήψεις δε διαμορφώνονται από τη θρησκεία που υιοθετεί το κοινωνικό σώμα..

      Άσχετα από το θέμα της πίστης, αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε να στέκεται μια κοινωνία (πραγματική, όχι ιδεατή) χωρίς θρησκευτικές αναφορές.. Τι λέτε;

      Πολλά βάζουμε, ε; Καλό απόγεμα!

      Διαγραφή
    2. χμ..
      Δύσκολη ερώτηση...
      Κατά την γνώμη μου, μια τέτοια κοινωνία θα μπορούσε να υπάρξει με μερικές προϋποθέσεις.
      Αρχικά, αντί να μαθαίνουν οι γονείς στα παιδιά ότι δεν πρέπει να συμπεριφέρονται με ''κακό'' τρόπο επειδή θα τιμωρηθούν από μια ανώτερη δύναμη, να τους εξηγούν τους λογικούς λόγους για τους οποίους δεν είναι σωστό να κάνουν τις συγκεκριμένες πράξεις. Να τους διδάσκουν να ''μπαίνουν στην θέση'' του άλλου πριν του κάνουν κάτι και να σκέφτονται πώς θα ένιωθαν αυτοί αν πάθαιναν το ίδιο. Να τους βοηθήσουν να διαμορφώσουν συνείδηση και να κρίνουν από μόνοι τους τι είναι ''σωστό'', τι ''λάθος'' και τι κάτι ενδιάμεσο, γιατί αυτά αλλάζουν ανάλογα με την περίσταση.

      Σκεφτείτε, αν θέλετε, και αυτό: Είμαστε ''καλοί'' όταν θέλουμε να κάνουμε κάτι ''κακό'' αλλά δεν το κάνουμε διότι φοβόμαστε τις επιπτώσεις ή όταν δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να το κάνουμε από μόνοι μας;;;

      Αν, λοιπόν, οι άνθρωποι, από την παιδική τους ηλικία, διδάσκονταν όχι τρόπους για να πάνε στο ''Παράδεισο''(όπως αυτός περιγράφεται σε κάθε θρησκεία) και να αποφύγουν την ''Κόλαση''(με όποιον τρόπο αυτή υπάρχει κάθε θρησκεία) αλλά την σημασία της αλληλεγγύης και της αγάπης για να εξελιχθεί η κοινωνία αλλά και το άτομο ως προσωπικότητα, τότε ναι δεν θα χρειάζονταν οι θρησκευτικές αναφορές.

      Στην περίπτωση, όμως, που μερικοί άνθρωποι επιλέγουν να διαπράττουν εγκλήματα, γιατί πάντα και σε όλον τον κόσμο θα υπάρχουν, τότε κάθε κοινωνία οφείλει να διαθέτει μέσα περιστολής τους για να τους αποτρέψει από το βλάψουν τους συνανθρώπους τους. Αυτόν τον ρόλο έχουν και οι φυλακές αλλά και οι ψυχιατρικές κλινικές.

      Καλό απόγευμα!!!

      Διαγραφή
  4. Καλημέρα
    Όμορφο πολύ το απόσπασμα και όντως αφορμή για προβληματισμούς! Αφενός όντως με την ταχύτητα αποκόβεσαι ίσως από την πραγματικότητα, από ότιδηποτε σε απασχολεί και φυσικά άμα δεν σκέφτεσαι ή φοβάσαι το αύριο τότε ναι δεν σε απασχολεί ίσως πάρα πολύ το τι θα γίνει.
    Όσον αφορά τη βια τώρα ναι θα συμφωνήσω με τα παραπάνω, αλλά πέρα από τα ένστικτα του ανθρώπου που προσπαθεί (προσπαθούμε) μέσα από την εκπαίδευση, την παιδεία, τα ερεθίσματα που δεχομαστε , να εξευμενιστούν θεωρώ ότι είναι συνδεδεμένη (η βια) και με τα βιώματα του κάθε ανθρώπου. Αν έχει βιώσει τη βια (μέσα από την οικογένεια, αμα εχει δεχτεί ο ίδιος βία) ίσως αυτό αποτελεί γεγονός να τον ωθήσει σε τέτοιου είδους συμπεριφορές ή και να τις θεωρεί "φυσικές"! Αυτό ίσως είναι και συνδεδεμένο με αυτό που είπε η Φωτεινή «ό,τι μας μαθαίνουν από την παιδική μας ηλικία σπάνια το εγκαταλείπουμε μεγαλώνοντας». Πάντως σίγουρα όσο πιο πολύ ο άνθρωπος καλλιεργείται και αποκτά κάποια προσωπικότητα βασισμένη σε αξίες ηθικές τόσο περισσότερο θα αποκόβεται από αυτού του είδους τις συμπεριφορές, τα ένστικτα!
    Να πω και πάλι ότι το αποσπασμα του Κουντερα μου άρεσε πολύ, και πολλές καλημέρες!!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Το ενδιαφέρον, Μαρία, είναι ότι τα πρότυπα με τα οποία μεγαλώνουμε άλλοτε οδηγούν στη "μίμηση" και άλλοτε στην "αποφυγή". Αν ο μπαμπάς κακομεταχειρίζεται τη μαμά ο γιος μπορεί να τον αντιγράψει, αλλά μπορεί και να τον σιχαθεί και να πάρει θέση στον αντίποδα. ( Να μη ρωτήσω από τι εξαρτάται, ε;)

      Και ένα υστερόγραφο: Μη θεωρήσετε ποτέ ότι επειδή ρωτάω σημαίνει ότι ξέρω και την απάντηση!

      Λοιπόν, θυμήσου να σου πω από κοντά πώς ξεκίνησα να διαβάζω Κούντερα ( αν και έχω τις αμφιβολίες μου - μήπως σας το έχω πει στην τάξη)

      Καλό σαββατόβραδο ( =ξεφάντωμα πάνω στο βιβλίο;!;!)

      Διαγραφή
  5. Θα συμφωνήσω απόλυτα και βασικά ήθελα και πριν να το αναφέρω, οτι τα ερεθίσματα που δέχεται το άτομο (στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ενδοοικογενειακή βια) μπορεί να σε κάνουν να ταυτιστείς με κάτι τέτοιο είτε να το απωθήσεις. Θεωρώ πως έχει να κάνει με τον χαρακτήρα του ατόμου δηλαδή το πως θα επιδράσει όλο αυτό απο άνθρωπο σε άνθρωπο. Ωστόσο ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί να μην καταλάβει το άτομο αυτό οτι αυτά τα βιώματα έχουν περάσει στο υποσυνείδητό του.
    Και βέβαια παίζει καταλυτικό ρόλο η μόρφωση/παιδεία που το κάνει να καταλαβαίνει το σωστό, το φυσιολογικό και που γενικά σε "μαθαίνει" να ελέγχεις τον εαυτό σου και συνεπώς τις αντιδράσεις σου. Βέβαια αυτό το ζήτημα απαιτεί πολύ δουλειά και με τον ίδιο σου τον εαυτό.
    ΥΓ: Όχι δεν το έχετε αναφέρει στη τάξη σχετικά με τον Κούντερα!!
    Καλό βράδυ, καλό σαββατόβραδο επίσης (= δεν ταυτίζεται παντα όμως με ξεφάντωμα πανω στα βιβλια... ;-) )

    ΑπάντησηΔιαγραφή

γράψτε μας κάτι